Tèkhnik
Rödela
…un åndarz
Arbatn pinn komputer…
pitt disan? Odar?
Odar pitt disan?
Disar iz dar stercharste komputer vodar bèlt un iz… tschinés
Disa iz a bolkhnen
…odar iz disa?
Gestarn un haüt
In di lestn zbuantzekh djar di tèkhnik iz gånt vür asó bahémme ke, di khindar gebortet spetar baz ’z djar zboatausankh, boda khånen nützan komputer, tablet un telefón un pitt disan soinsa guat zo tüana alla darsòrt, palle bartnsa khochan z’èzza o darmìtt, bizzan nemear bazzez soin ettlane sachandar boda lai gestarn, vor üs gebortet in da zboate halbe von tausankhunnoünhundart, soinz gest daz peste boma hatt gehatt.
Bele khindar in ta’ vo haüt nützatn no disan aparàtt zo lüsna musìk?
Berbillbizzan, furse håmsa njånka nia gesek a pir azpe disa bobar alle håm gehatt in ünsarne haüsar sin gestarn, drinn pinn dretle boda glüaneget, vor se, furse, izze azpe vor üs a lantern pitt petròldjo.
Un in alt telefón vodar SIP, grisat, pittar rodl boda hatt gedrent zo macha in nummar? Di müatar håm gelekk in marlòss dar rodl von nümmar un soinen gestekht ’z slüzzele in di gadjòff zoa azpar biar djunge nèt stian “hèrta au pan sèll telèfón” azpe sa håm khött se. Balde in a geschèft, boda vorkhoaft uralte sachandar vinne an altn telèfón pitt soin marlössle, iz sovl bidamar no khemmat inkeng moi måmma.
“Lege nidar du khostestmar mearar zo telefonara baz z’èzza!” Haüt, boda di khindar vo sèks djar gian ummar pitt soin hånttelèfon un rüavan å bem sa bölln un benn sa bölln, pa tage un ettlane vert padar nacht un boda, von djar boda khint, mangsen nützan ka schual untar di urn o, bia magatnsa vorstian ünsarne zaitn, balda zo rüava å di tschellela odar di püalen hattma getarft vorsan in slüzzl dar mamma? Odar vüllnen di gadjòffan pitt djetü un gian auz iz vrost pan bintar odar in di sunn boda hatt gepratet pan summar, tortemìtt in bege in a “kabìna”.
Ma laise saibar gekreschart biar o, gebortet vor in djar zboatausankh, un daz gåntz naüge boz hatt gètt iz gest dar videoredjistratór. Bölltar leng? Mang auleng abezonemma di partìa in palù antånto azma sait gest afte arbat? Sichar, ma saita nia gelånk zo tüanaz, eppaz izta hèrta gånt krump un balma hatt gemuant aulengen di partìa hattma nèt gesek åndarz baz grisate pünktla boda håm getåntzt azpe fiorümmen in di sunn. Ma lai boroatn, in abas vorånahì, in videoredjistrator iz gest eppaz bodaz hatt gemacht höarn modèrne, azpe di sèlln boda draitzekh djar pellar håm augelekk in televisór un no pellar in radio.
Balda daz alt djarhundart hatt gezoget soine lestn etn, izta khent di zait von “stereo” an aparàtt vo drai kile zo traganen nå bobràll boma sait gånt, in balt odar atz mer, un bi gröazar dar iz gest un bi sberar, bi mearar dar hatt gevallt un bi mearar modèrne ma saitze gehöart.
Allz ditza haüt izta neméar, da gåntz tekhnik iz gebèkslt, in an uantzegen telefón, boda steat in a hånt, izta vil mearar baz in alle di aparètt boda da soin gest vor zbuantzekh djar.
Pinn iPhone makma machan film, fotografàrn, schraim mail, schikhan foto in da gåntz belt, süachan ’z birthaus bodaz pazzt, in bege bobar håm zo macha, lesan an libar, insinamài schraim an libar, vennen in platz zo lega in auto, un vil vil åndre sachandar, a tiabas a bòtta telefonàrn o. 
’Z TRIFFTAR DIAR:
1. Bele aparètt hasto no genützt vo disan boma redet?
2. Gedenkhstodar åndre o, boda haüt nemear khemmen genützt?
3. Bia vinnstode du pinn naüng tèknolodjìe?
Naüge tèknolodjìe, balda aür laibele bart ren pinn dokhtur
Ünsarne altn boda soin gest gebont, in khemman dar herbest un dena dar bintar, zo leganen å a bollaz laibele untar dar foat, beratnen sichar nia impitet bazta berat vürkhent in kau inan tage. In bintsche djar ünsar bollan laibele bart nemear gian guat zo haltanaz auz von vrost, nò, åntze, dar sèll bart soin njånka da lest aufgabe boz hatt. Di untarfranéln bartn nemear soin gemacht pitt boll zo halta barm, ma pitt naüge ven un vor gåntz åndre ziln. Di naüng tèknolodjìe, defàtte, bartn zuargem in an ainfachegen laibele zo nemma au gerade allz bazta ågeat ünsarn laip: ʼz gemèkka von hèrtz, ʼz geziaga von atn, di temperatùr, ma nèt lai, ’z bart soin guat zo schikha alle dise date gerade ünsarn dokhtur.
Dar dokhtur asó mage seng aniaglan minùtt bia bar stian, siånka azpar soin vort bait kilométre, magare in an åndra statt, un parsìn in an åndarn kontinént. Åndre medisìaparètt, “åzolega”, hèrta drinn in an laibele, bartn soin guat zo mèzza in kolesteròlo, in zükkar un in drukh von pluat, asó makma vorhintarn in hèrtzinfarkt, in ictus un insinamai zèrte krèpz.
Ma azma steat aft daz sèll boda iz geschribet in “Wearable Technology: The Future of Fit” vodar Boston Company Asset Management in di djar boda khemmen bartnz soin di firme boda gem arbat in laüt, sèlbart, boda bartn machan åleng soin ågestèlltn dise laibela, ’z izta khent geschètzt ke vorz djar 2018 bartnsa soin schiar zboa mildjü di arbatar å pinn midisìlaibele gètten vodar firma bosa arbatn. Ma bill asó haltn draugeschauget aft laüt boda machan arbatn gåntz streng, boda håm in di hent ’z lem vo åndarn laüt, azpe vüarar vo aroplé, kirùrge odar soldàn in kriage. Dise naüng tèknolodjìe khemmen gesek azpe eppaz boda doi firma draugittar aftz gèlt bodadar zuarsteat sovl azpe ’z berat an auto, a hånttelefón odar a tablet. ’Z laibele boda khütt diar un doin dokhtur bia du steast, bart khemmen z’soina eppaz gåntz normàl un bart sichar bèksln ’z lem, saiz vor bem ʼz bartz åleng, saiz vor di dökhtür, un vil barta bèksln vor di khrånkhhaüsar o: ma bart soin vil mindar gehrbeget inan ospedàl lai z’sega bia ma steat, ombrómm di dökhtür mang seng allz lazzantede dahuam un schaugante affon komputer, odar affon hånttelefón bobrall bosa soin, bazta khütt doi laibele.
Sichar berda trakk ’z medisìlaibele mage nemear machan fenta z’soina khrånkh zo nemmanen an tage frai, ombrómm da khemmatnz zo darvera alle lai gerade. Un ditza berat nèt schümma. Dise soinz di modèrnegen zaitn, pezzar odar letzrar? Vor est boazparz nonet, bar bartn stian z’sega.
’Z TRIFFTAR DIAR:
1. Azta di firma bodo arbatest gebatar a sötta medisìlaibele, berasto kontent?
2. Vor di, a sötta sachan machat destrar ’z lem odar schupàratzez?
Dar auto bodase vüart alumma
Furse epparùmmaz barten gedenkhan in sèll film von djar achtzekh, Supercar hattar gehoazt, boda dar auto iz gånt alumma un soi padrù hatten gerüaft azpe a hüntle: Kit, ai da!
In di sèlln djar iz gest déstrar pensàrn zo giana affon må, baz zo haba an auto asó. Haüt di sèlln auto soinda sa, mearare fabrike håm gemacht aute gevüart lai von komputer, ma makse nonet khoavan, ma da soin khent gezoaget in mearare auzlegom un sichar in a par djar barparse vennen aft ünsarne beng.
Ma dise auto soinsa pròpio azpe dar Kitt von film? Segante ber ’z iztada drå drauzoarbata, da grözarste, bichtegarste un mearar vür fabrika vo komputer vodar bèlt, magatma gloam ke da magatn soin parsìn pezzar baz dar Kitt. Vor est però iz nonet asó, dise aute håm no ettlane problème.
Dar gröazarste iz dar sèll ke epparùmmaz magat gian drinn in progråmm von komputer boda vüart in auto, azpe sa gian drinn in an normalegen komputer von haus odar von groazan firme o, un vüarn in auto vo auzzalt un magare machanen gian zo mèkka. Berda hatt gelekk affon bege sött auto izta draukhent ke alle di sensör mang khemmen getrètzt lai vonan liacht laser boda nützan di khindar z’spila. An åndadar groazar problèm iz: un di aute gevüart von laüt? Dise aute sèlbartgevüart håm gemacht mearare unfall, nèt vor a schult soi, ma von åndarn vüarar, boda nèt soin gestånt nå in regln von kòditze von bege. Di beng soin nonet boroatet vor dise aute, un njånka di regln. Eppaz boda auzschauget a pizzle stokhat, ma boda iz starch bichte iz, ke dise aute sèlbartgevüart soin gemacht nèt zo giana übar dar baizan striaf nå un nå tortemitt in bege, ma asó khintz z’soina gåntz malamentar parkn, di striavan von plètz vor di aute defàtte soin nå un nå.
Daz schümma vo allz ditza iz ke, azta in an tage bartnda pròpio soin auto boda nèt håm mengl vonan mentsch bodase vüart, izta khent geschètzt ke di auto bartn soin gemindart von an 2% vor aniaglana marka. In di USA übarhaup bartma pasàrn von ulef mildjü auto vorkhoaft aftz djar, gevüart vonan mentsch, afte schiar viare sèlbartgevüart; ombrómm? Dèstar rispùndarn, ombrómm dar gelaichege auto mage vüarn in vatar afte arbat, di muatar zo provédra, di khindar ka schual, di nona kan dokhtur un khearn bidrùmm zo nemma in vatar afte arbat. Ditza khönsa di studjös bart vürkhemmen ume ’z djar 2040, vil boda lesan ditza arbatpuach bartn alóra mang khön biz iz bar odar nèt.
’Z TRIFFTAR DIAR:
1. Du vorlazzastode aftnan auto sèlbartgevüart?
2. Gloabesto ke in kau vonan tage dise aute bartn soin vor alle?
Gramatege hintarschau
1. I possessivi: aggettivo e pronome (Trèffan di Zimbarzung, Pag. 75)
2. I dimostrativi: aggettivo e pronome (Trèffan di Zimbarzung, Pag. 78)
3. La declinazione del presente indicativo dei verbi modali (Trèffan di Zimbarzung, Pag. 84)
