Ummar in di bèlt
Ünsarne laüt
…lai gestarn
Gestarn?
Un New York
Un bidar…
Haüt…
Zo giana bo?
Zo leba azpe a mentsch.
Asó saitma vortgånt gestarn
Ren laise nèt zo lazzase höarn, vitschln nèt zo darbekha di khindar. Di nacht no tiaf. In timpl liacht vonar uantzegen pir in di khuchl, zeln di par hosan, di mudånde, di laibela un di untarfranéln. Azpe diapm boda stoln.
Schaubolau, mudarde abas, asto untar saist hèrta saubar, ombrómm aztar eppaz vürkhint, makma soin boschizt obar, ma untar tarftma hèrta soin saubar. Un rüaf å baldo rifst, ke da khemmen zo khödamarz. Un schraibe di såntzta, schraibe hèrta. I pitte, machmar bizzan bia ’z geat. Da legedar no an salàdo dar ünsarn, un di öala von ünsarn hennen un a proat. Da, anvetze, hasto in guat kafè. Khoaftar a naüga mòka, ke da alt iz auzgeprunnt.
Gea nèt ummar pa birthaüsar abas, gea zo venna in barba Matia un asto eppaz hast mengl, dar Nåne khenntzasen auz; vors, er khenntze alle di sindakètt.
Schemde nèt zo vorsa. Un sai vorsichteg, astodar ja nèt tüast bea, schaubolau au pa prukkn nèt auzzoslipfa, ke tüanen bea iz dèstar, pezzarn nèt.
Da hasto in pasapòrt un da legedar in kontràtt. ’Z gèlt, boastoz, i håndarz gevlikht drinn in gürtl, aztarz niamat mage stoln, ke in ta’ vo haüt boaztma nia. Di laüt schemense nemear, njånka zo stola
Ja ja ja! ’Z iz nèt da earst bòtta bode gea auz in Taütschlånt z’arbata, du schöllast soin gebont zo segame gian. Schauge drau afte khindar un atz vich. Du o schraimar zo machamar bizzan bia ’z geat. Nimmdar a baibe nå in höbe, tüa nèt allz alumma, i schikhtar ’z gèlt afte post. ’Z libarle afte botége iz gezalt un est mangsa paitn sin azze herkhimm a Ferragosto. Ja, haür khimme humman a par bochan asó baisarbar di khuchl un di khåmmarn, ’z iztasan mengl. Machtar zaln di milch vodar tånte, ke da håm mearar gèlt baz biar un azze nèt zalt hakhesar abe.
Dei, rede nèt au asó, balse mage bartzeme bol zaln di tånte. Schauge, da legedar a fotografia von khindar, i hånsen gemacht machan von sèll von Astetal.
Augeluant stille stille hintar dar tür ’z khinn sik allz un höart allz, ma nèt allz vorstéatz. Ombrómm soi måmma un soi tatta ren asó laise? Ombrómm allz daz sèll guat geèzza in a valis? Un est, ombrómm soinsa asó nåmp ummaz pinn åndar? Un ombrómm khüssanzase? Un bo geatar dar tatta asó in aldar vrüa?
’Z khinn loaft atz vestar vodar khåmmar, schauget nå soin vatar boda geat au pa bege un, vordar geat hintar dar khear, siksen auhaltnse un schaung zuar in haus, alóra ’z khinn heft soi hentle zo grüaza. Dar månn sikz odar furse nèt; daz sèll boda ’z khinn sichar nèt sik soinz di zeacharn von soin tatta, bodar lugàrt in a snaütztuach. Dar månn bart nia soin guat zo gebenase zo lazza soi haus. Un in an tage, baldar bart soin alt, un bart nemear mochan gian übar di belt, a tiabas a bòtta, padar nacht, bartar auzdarbekhan allar gesbitzt pittar vort zo habaz vorslaft. Alora bartar austian un gian in di khuchl zo machanen a mòka guatn kafè un bart gian nidar in rovolt zo macha saitla zo zünta ’z vaür, antånto azta da gåntz bèlt no slaft.
’Z TRIFFTAR DIAR:
1. Epparùmmaz von doin laüt iz gånt übar di belt z’arbata?
2. Baz boasto von belesan boda soin gånt z’arbata in auzlånt?
3. Baz pensàrsto von laüt boda zuarkhemmen zo süacha a pezzarz lem?
Haüt kheartma vortzogiana
Di sèlln boda haüt vortgian soinz di diarnen un di puam gebortet in di djar achtzekh, gebortet in di djar boda ’z Beleschlånt hatt parìrt håm vorgèzzt vor hèrta in hummar un di letzan zaitn. Di djar boda allz hatt auzgeschauget schümma un raich, di djar boda soin khent abegedekht un vornichtet di terorìstn, di djar von palù, 1982 dar bèltkampionàtt in Spånja, di djar von naüng televisióngen, von djaponésegan kartoon, von kantzüla, von tentz in di diskotèke.
Di diarnen un di puam gebortet in di sèlln djar, haüt vennen nicht von sèll boden iz gest khent vorhoazt, a lem dèstar un hèrta luste, obarvüllt pitt alla darsòrt. Arbat iztara hèrta mindar un übarhaup hèrta mindar sichar, machanen a famildja iz hèrta malamentrar, di haüsar khostn un no mearar khostnda di khindar. Zügln a khinn in ta’ vo haüt parìrtz soin eppaz kartza sber vor alle.
Asó kheartma vortzogiana. Svaitz, Taütschlånt, Ingiltèra azpe vor vüchtzekh djar, azpe alóra a valìs, haüt pitt schümmane varm, an zettl von trèno, an kontràtt in di gadjòffan odar furse njånka. A groaza hoffe züntrest in hertz, nèt zo khemma raich, nò, ma zo leba eppaz destrar.
’Z soinz nèt lai di finegen khöpf boda gian, di studjös, di dökhtür, di profesör, siånka azza alle håm an diplòm odar a laurea in di gadjòffan, di djungen boda partìrn, gian zo macha di kamerìarn, di khöch, di maurar, zo spüala au pjattn, zo macha aniaglana arbat bosa vennen. Sichar, ’z iz nemear asó sber azpe vor soine vetar, haüt iz dèstrar stian gepuntet pitt soin laüt, dèstrar årüavanse, durch Skype schaungse in di oang alle abas, ma dar zèrr in di seal steat dar gelaichege, haüt azpe vor vüchtzekh djar. Gian in auzlånt zo süacha arbat billz hèrta soin gemuant lazzan soi huamat, soine laüt, alle soine entrüam gemacht balda no allz hatt gehatt zo khemma, un allz hatt parìrt mang khemmen.
Saronno iz bait a halba ur vo Milån, vo da saitma nia vortgånt, njånka dòpo daz zboate bèltkriage. ’Z soinda gest di fabrike bidar offezotüana, da di migrént soinse augehaltet, ma daz sèll boda nèt hatt getånt a kriage håmz getånt dise zaitn, di fabrike soin khent getrakk in Tschina un di arbat izta nemear. Vodar raichan Saronno izta partìrt Marco Milan, 26 djar, soi vatar macht in eletritschìst, soi muatar putzt in di haüsar von raichan, dar hatt a sbestar boda no studjart; er hatt gelirnt alz grafiko, hundartar kurìkole ummargeschikht bobràll, niamat boda hatt rispùndart.
“Asó pinne khent in Berlìn, ’z hattmar hèrta gevallt soi stòrdja… I pin a berlìnar… I toal in kuartìaro pitt zboa diarnen, a taütscha un a spanjölen, bar zaln 250 euro zis affon månat, est mache in kamerìar, i gebinn 1500 euro affon månat, vorånahì hånne augespüalt di pjattn in an åndarz birthaus, un vor a bailele hånne gemacht moi arbat vo grafiko o, vor an turk, ma i hån nèt gesek a valsa rapp, ballesen hån khött moin tschelln vo da, soinsase gelekk zo lacha: arbatn vor di türk? Da bizzanz alle ke di türk zaln nèt. Vor a zait hånne gelebet pittar hilfe von zboa diarnen, ma i hån nia pensàrt zo kheara bidrùmm in Beleschlånt. Sichar, i mage nèt khön ke ’z geatmar guat asó, ma antånto lirne garècht di zung, un baldeme höar mearar sichar barte süachan eppaz åndarz. Ma, geaz bia ’z bill, barte nia vorsan gèlt in moinen, da soin nèt raich, un bart nia lazzan disa statt.”
Azpe dar Marco Milan åndre tausankhtar un tausankhtar djunge trang soi gebizza, soin lust z’arbata, zo lirna, zo tüana, in auzlånt un di belesan lentar khemmen alle tage a pizzle ermar, di müatar un di vetar azpe vor sovl djar khearn zo paita abas azta di tochtar odar dar sunn årüavan, lai zo bizza bisa håm geèzzt genumma, biden iz pasàrt ’z gevrüst, biden furse iz augånt ’z viavar… Skype helft, ma di seal plüatet azpe vor aniagaln auzlendar vo alln in djarhundart.
’Z TRIFFTAR DIAR:
1. Du, azzadar voalatn an arbat bait vort vo huam, gianasto?
2. Khennsto epparùmmaz boda arbatet in auzlånt?
3. Baz pensarsto vo bem ’z lazzta soi huamat zo giana z’arbata in auzlånt?
4. Gloabesto ke ’z bart vürgian asó no vor a baila odar ke eppaz bart gian pezzar, odar furse letzrar?
5. Schraibe a mail inan tschell boda arbatet in auzlånt.
Mòrng…vortgian…
Niamat bart nemear soin an auzlendar, ombrómm da gåntz bèlt bart soin an uantzega bèlt, furse an uantzega statt, åna mear konfìn, åna mear zungen, lai an uantzega zung: da sèll von komputer. Odar furse barta nemear soin mengl zo giana übar di bèlt, da gåntz bèlt bart soin gepuntet pittnan eletrònischen nètz un niamat mear bart arbatn pinn arm un pinn schinkh, ’z bart lai soin genumma mövarn di vingar zo tüana allz.
Odar? Odar di kriagar, di bèkslom von bèttar, ’z bart soin hèrta bermar, un groaze toaln earde bartn khemmen öade, un allz daz åndar boda bart vürkhemmen, bartaz hintarvüarn in di vorgånnatn djarhundart, balda mövarnse von soi lånt iz gest mèchte sber, un asó bartma khearn zo leba pitt zboa patàttn von akhar un an trupf milch vonan göazle?
Niamat mage bizzan baztaz paitet mòrng, niamat mage khön bibar bartn soin reichar odar ermar, bida di nevon von ünsarn nevon bartn no aunemmen ’z valisle zo giana vort, bida di zeacharn vonar muatar bartn no soin di gelaichegen. Niamat mage khön haüt bida in di bèlt boda bartn lem di nevón von ünsarn nevón, aniaglaz bart mang arbatn stianante in soi huamat, åna mear zo mocha gian übar di bèlt vor an mumpfl proat. Niamat mage khön bazta bart no vürkhemmen, daz uantzege bodaz auhaltet iz a groaza hoffe: azta berdaz nåkhint venn a pezzarna bèlt, baz da sèll von ünsarn altn, un pezzar baz disa boda da iz haüt o.
’Z TRIFFTAR DIAR:
1. Bia stèllstodar vür di bèlt vodar arbat tra vüchtzekh djar?
2. Vor di in di djar boda khemmen bartnda soin mearar odar mindar auzlendar?
Sèks stimmen
’Z iz nèt gest ’z mer auzonemmanaz
Biar, håm augelest ’z mer offe pinn arm
Abekhent von hoachebenen vorprennt von kriagar nèt vodar sunn
Habar durchgemacht di desèrtn von NòrdegeTropiko
Baldase iz gezoaget ’z mer vonan hügl abe
Iz gest dar strich vonan zil, umarm vo bazzar in vüaz
’Z izta gest verte di Afrika, sol vo åmazan
Vo imenåndarn lirnenda tretn di karovån
Untar dar nistl von stoap ummaz nå in åndar
Lai dar earst tarft hevan di oang
Di åndarn stian nå dar vèrsnen vorånavür
Gian zo vuaz iz a sloaf vo rükkn.
(Erri De Luca)
’Z TRIFFTAR DIAR:
1. Süach ditza gedicht atz belesch (Sei Voci) un schauge bido du berast gest guat zo übarsétzaz åndarst.
2. Übarsétz a gedicht vonan groazan dichtar bodar gevallt.
Gramatege hintarschau
1. La forma non accentata preverbale dei pronomi personali soggetto (Trèffan di Zimbarzung, Pag. 52)
2. La forma non accentata clitica dei pronomi personale soggetto (Trèffan di Zimbarzung, Pag. 53)
3. La forma accentata e non accentata clitica dei pronomi personali oggetto (Trèffan di Zimbarzung, Pag. 52/53)
